Δες τα πράγματα αλλιώς...

Μια κοινωνικοθεολογική προσέγγιση του επιχειρείν!

         Είναι κοινότυπο στις μέρες μας να γίνεται λόγος για ‘’κρίση’’. Οι περισσότεροι, όμως, συνήθως αντιλαμβάνονται τον όρο με την έννοια του οικονομικού μεγέθους. Πόσοι, άραγε, αναρωτηθήκαμε ότι ίσως αυτή η ‘’κρίση’’ δεν αγγίζει και άλλες πτυχές της καθημερινότητάς μας; Μήπως αυτή η ‘’κρίση’’, εκτός από οικονομική, είναι και θεσμική, πολιτική, πολιτιστική, συναισθηματική κ.ά.;

     Γράφω μία μέρα, όπου στις εφημερίδες διαβάζει κανείς από τη μια για ένα θάνατο εργαζομένου στην Κρήτη από ανακοπή καρδιάς, μόλις του ανακοίνωσε ο εργοδότης του ότι απολύεται, και από την άλλη την ανακοίνωση της Apple για τη διάθεση του νέου iPhone που οι πωλήσεις του ανά τον κόσμο θα ανεβάσουν το ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 0,5%, αφού προβλέπεται ότι μόνο την 1^η εβδομάδα θα πωληθούν 10 εκατομμύρια συσκευές[1]!

       Ζούμε, με λίγα λόγια, σε ένα κόσμο παράφρων. Τη μια μέρα είσαι εργαζόμενος ενώ την άλλη άνεργος. Οι υποχρεώσεις πολλές και δυσβάστακτες. Οι πιο απλές ανθρώπινες ανάγκες, όπως είναι η στέγη, το νερό και το φαγητό –απαραίτητες για τη διαβίωση– χάνονται για όλο και πιο πολλούς ανθρώπους. Στο σπίτι αρχίζει η γκρίνια και η κατάθλιψη. Τα παιδιά ζητούν να συνεχίσουν την καθημερινότητά τους με τα φροντιστήρια, τις εξόδους με τους φίλους τους και τις εκδρομές τα σαββατοκύριακα, ενώ ταυτόχρονα η γυναίκα ξεκινά τη μουρμούρα κοσμώντας τον άνδρα με απαξιωτικά επίθετα. Σε κάτι τέτοιες στιγμές είναι που αναρωτιέται κανείς, τι έχει πάει λάθος και όλα πάνε ανάποδα. Άλλα όνειρα είχε κάνει για τη ζωή και τώρα αλλιώς του βγαίνει. Είναι οι στιγμές της απόγνωσης, που το αίσθημα αυτοκαταστροφής τον οδηγεί στο μηδενισμό, στην παραίτηση, με λίγα λόγια στην αυτοκτονία…

   Σημαντικό στοιχείο σε όλη αυτήν την διαδικασία, είναι η διατήρηση της ψυχραιμίας και της λογικής, που θα βοηθήσουν τον άνθρωπο να επαναπροσδιορίσει τη ζωή του και να (ξανα)βρεί τις αξίες εκείνες που θα τον βγάλουν από το αδιέξοδο. Οι στιγμές αυτές προσφέρονται για μελέτη των μέχρι τώρα καταστάσεων και γεγονότων που έζησε ο άνθρωπος, την αξιολόγησή τους με βάσει τη χρησιμότητά τους στη ζωή του, καθώς και την οριοθέτηση της συνέχειας πάνω σε νέα πορεία. Το μυστικό είναι ότι το ποτήρι θα πρέπει να το βλέπουμε πάντα μισογεμάτο και όχι μισοάδειο.

      Το καπιταλιστικό σύστημα που γέννησε και ανάθρεψε η Δύση για όλο τον υπόλοιπο κόσμο είναι πλέον σε φθίνουσα πορεία. Η επιτυχία μέσω του κέρδους δεν οδήγησε στην ευτυχία τον κόσμο, παρά ελάχιστους εμπόρους και επιχειρηματίες. Οι περισσότεροι, θύματα της εύκολης διαφήμισης και της υπερκατανάλωσης των προϊόντων που υπάρχουν πλέον σε αφθονία, κατέληξαν άβουλες μηχανές, έρμαιο των παγκόσμιων οικονομικών λόμπι. Η απληστία έγινε η κινητήριος δύναμη του θέλω του ανθρώπου. Υποκύπτοντας στη θέλησή του ο άνθρωπος έχασε ουσιαστικά την ελευθερία και την αξιοπρέπειά του. Δουλεύει για να καταναλώνει, να αγοράζει και να πετάει. Το καινούργιο πρέπει οπωσδήποτε να το αποκτήσει, χωρίς βεβαίως να έχει πάθει τίποτα το παλιό. Έτσι απλά, γιατί είναι της μόδας ή το επιτάσσει η κοινωνία!!!

           Στην πορεία του αυτή, ο άνθρωπος έχει χάσει το «ενός έστι χρεία[2]», δηλαδή την ουσία των πραγμάτων. Χωρίς να φταίει πάντα ο ίδιος, αλλά και χωρίς να προσπαθήσει να αλλάξει τις αρνητικές καταστάσεις, κατέληξε να είναι το κατατρεγμένο σκυλί των κάθε λογής εργοδοτών, που αφαιμάσσουν με μανία το αίμα του σκληρά εργαζόμενου υπαλλήλου. «Για ένα κομμάτι ψωμί δε φτάνει μόνο η δουλειά./Για ένα κομμάτι ψωμί πρέπει να δώσεις πολλά./ Δεν φτάνει μόνο το μυαλό σου, δε φτάνει μόνο το κορμί σου./ Το πιο σπουδαίο είν’ η ψυχή σου, δικέ μου,/ έχει τους νόμους τους αυτή η ιστορία,/ δε φτάνει μόνο η δουλειά», τραγουδάνε οι αδελφοί Κατσιμίχα και όχι τυχαία[3].

       Η εκδούλευση της ψυχής, ή καλύτερα, του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, οδήγησε τα πράγματα σε τέτοιο σημείο, ώστε να βιώνει η ανθρωπότητα την παγκόσμια κρίση στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας της νέας χιλιετίας. Τα εξουθενωτικά ωράρια της μεταβιομηχανικής, σύγχρονης, μοντέρνας –ή όπως αλλιώς θέλετε ονομάστε την– κοινωνίας, με τη συνεχώς αυξανόμενη παραγωγικότητα εκ μέρους των εργαζομένων για να αποφέρει μπόνους στους ίδιους και πολύ περισσότερα κέρδη στους εργοδότες, τελικά γέμισε με πίεση, στρες και άγχος τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να χάσουν ή να ξεχάσουν την ίδια τη ζωή.

      Η ζωή δεν είναι μόνο η δουλειά ή η επαγγελματική επιτυχία, αλλά η καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων με τον άλλο που συναντάς στην καθημερινότητά σου, είτε αυτοί λέγονται γονείς, σύζυγος, φίλοι, εραστές, παιδιά κ.ά. Είναι η απόλαυση των μικρών στιγμών ή ακόμη και των παύσεων που σε κάνουν να ξεφεύγεις από την ανία της καθημερινότητας. Είναι τα μικρά αλλά σημαντικά γεγονότα που σου συμβαίνουν εκεί που δεν το περιμένεις. Είναι, ακόμη, η ανάπτυξη προσωπικής κουλτούρας και δεξιοτήτων, όπως το διάβασμα βιβλίων, η ποδηλασία, ο περίπατος με φίλους, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, με απλά λόγια η επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο, που δε ζητάει πολλά για την ευχαρίστηση και την ευτυχία του.

          Η απληστία των τραπεζιτών και των διεθνών κολοσσών, οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου στοιχηματική δραστηριότητα σε κρατικά ομόλογα χωρών, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία που κινδυνεύουν με χρεωκοπία, με τελικό αποτέλεσμα να χάσουν τα αποθεματικά τους ταμεία, αφού ο θησαυρός αποδείχθηκε στο τέλος κάρβουνο. Αυτό είχε ως συνέπεια το συρρίκνωμα των τοπικών αγορών, τη μη διακίνηση χρήματος στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, το κλείσιμο πολλών εταιρειών, την απόλυση πολλών υπαλλήλων, αλλά και την άνοδο της ανεργίας κυρίως των νέων ανθρώπων.

            Η αλλαγή θα πρέπει πρώτα να ξεκινά από τον ίδιο τον άνθρωπο και να απευθύνεται στον ίδιο. Όπως τα αποτελέσματα και οι συνέπειες της κρίσης οφείλονται στην εκδούλευση της ψυχής ή του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, έτσι και η αλλαγή και ο επαναπροσδιορισμός της επιχειρηματικότητας, της εργασίας και εν γένει της ζωής του ανθρώπου θα πρέπει να οφείλονται στην ανεξαρτησία, την ελευθερία και την καλλιέργεια αυτών.

            Η απεξάρτηση από το καπιταλιστικό σύστημα και γενικά από τις ‘’αξίες’’ του κέρδους, της συσσώρευσης αγαθών, της απόκτησης δύναμης και μεγάλης περιουσίας, της χλιδάτης ζωής, των κοσμικών εξόδων και των πολυτελών αυτοκινήτων, επαφίεται στον ίδιο τον άνθρωπο και στις αρετές που αυτός θα ενστερνιστεί από διάφορα ερεθίσματα. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν η θρησκεία, τα φιλοσοφικά ρεύματα, οι σχολές αυτογνωσίας και οι πνευματιστικές αντιλήψεις κυρίως των ανατολικών θρησκευμάτων, όπως της Ινδίας, της Κίνας, του Θιβέτ, αλλά και των μουσουλμάνων.

            Θα σταθώ στις αρετές και τις αξίες που εκπηγάζουν από τη (συμ)μετοχή στην Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και στην ανάδειξή τους ως τις αρχές που μπορεί να στηρίξουν τον άνθρωπο στην προσπάθεια του να ξεπεράσει ή απλώς και να αντιμετωπίσει την κρίση.

            Ο Χριστιανισμός διδάσκει ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από το Θεό με σκοπό να γίνει βοηθός του στο σχέδιο του για την ανάπτυξη και ωραιοποίηση του κόσμου. Για το λόγο αυτό και τοποθετείται στον Παράδεισο με σκοπό να τον καλλιεργεί και να τον φυλάει από κάθε επιβουλευτή του έργου του Θεού. Βασικά δώρα του Θεού στον άνθρωπο ήταν πρώτα απ’ όλα η ίδια η ζωή με τη δυνατότητα της αθανασίας, η ελευθερία των κινήσεών του και η δυνατότητα της επιλογής των πράξεών του με τη χρήση του αυτεξουσίου. Βέβαια η χρήση ή η παράχρησή τους είχε τις ανάλογες επιβραβεύσεις ή επιπτώσεις. Η σωστή χρήση θα οδηγούσε τον άνθρωπο στην ομοίωσή του με το Θεό, ενώ η λανθασμένη οδήγησε στην απώλεια του Παραδείσου και της κοινωνίας με το Θεό, που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε ή βιώνουμε τα αποτελέσματά της: θρήνος, δυσκολίες, κόπος, πόνος, θάνατος.

            Όμως, παρ’ όλη την αστοχία του ανθρώπου, ο Τριαδικός Θεός δεν άφησε αβοήθητο το δημιούργημά του. Τόσο πολύ αγάπησε τον άνθρωπο, ώστε έστειλε το γιο του το μονογενή στον κόσμο για να γίνει άνθρωπος και να οδηγήσει ξανά το δημιούργημα κοντά στο δημιουργό. Ο μανικός έρωτας του Δημιουργού προς το δημιούργημα ήταν τέτοιος, ώστε ο Υιός και Λόγος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός ενώθηκε ‘’κατά πάντα και διά πάντα’’ με τον άνθρωπο και τον κόσμο ολόκληρο, αφού έγινε ‘’σαρξ’’, δηλαδή συνέλαβε στο πρόσωπό του την κτίση ολόκληρη και τη θέωσε, μεταμορφώνοντάς την[4]. Και δεν σταμάτησε μέχρι εκεί το έργο του, αλλά εκούσια οδηγήθηκε στο μαρτυρικό σταυρικό θάνατο για τη σωτηρία του κόσμου από τα δεσμά του θανάτου δίνοντας και πάλι την αίσθηση της αθανασίας. Έκανε το σώμα και το αίμα του τροφή που για αιώνες χορταίνουν και ενηλικιώνουν χιλιάδες πιστούς στο σώμα της Εκκλησίας, αποκτώντας με τη  μετοχή τους αυτή τις αρετές και τις αξίες που εκπηγάζουν από τον ίδιο το Θεό.

            Σημαντικό στοιχείο στο θέμα που εξετάζουμε είναι η διαπίστωση ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει με ένα πιάτο φαΐ, λίγο νερό και πνευματική καλλιέργεια. Όλα τα άλλα είναι απλώς συσσώρευση του περισσού, του επιπλέον που ουσιαστικά στερείται από τους άλλους συνανθρώπους που ίσως αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Επομένως, αντίδοτο στην κρίση των καιρών μας είναι η συνείδηση της αυτάρκειας, όχι μόνο των υλικών αγαθών, αλλά όλων των τομέων της ζωής μας. Η χρήση του αυτεξουσίου, του μοναδικού αυτού δώρου του Θεού προς τα έλλογα πλάσματα της δημιουργίας, οδηγεί στην έξοδο από την κρίση –προσωπική, κοινωνική, πολιτιστική κ.ά.– και ταυτόχρονα βάζει τις βάσεις για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας που θα στηρίζεται στις αρχές της ισότητας, της αλληλεγγύης, της συναδελφοσύνης, και κυρίως, της αγάπης.

            Όλα αυτά βέβαια πηγάζουν από τη μετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας, όχι μόνο ως απλοί θεατές, αλλά ως πραγματικοί μέτοχοι με συναίσθηση του τι ακριβώς επιτελείται τη συγκεκριμένη στιγμή. Μόνο έτσι οι αρετές και οι αξίες της χριστιανικής ζωής γίνονται κτήμα του ανθρώπου. Πώς αλλιώς θα νοιώσεις την πραγματική αγάπη που επιβάλλει τη συγχώρεση, την ταπείνωση, τη διακονία και τη θυσία για χάρη του κάθε ‘’άλλου’’ που συναντάς στη ζωή σου, αν δεν γνωρίσεις και βιώσεις τον ίδιο το Χριστό, που όχι μόνο δίδαξε πώς είναι αυτά αλλά τα έζησε και τα έπραξε ο ίδιος;

            Είναι πράγματι περίεργο όταν διαβάζουμε πηγές και κείμενα άλλων εποχών να συναντούμε καταστάσεις και γεγονότα που είναι ίδια με τα σημερινά! Το πράγμα είναι απλό. Ο άνθρωπος σε όλες τις εποχές που έζησε στον κόσμο τούτο, είχε τις ίδιες επιδιώξεις και τους ίδιους στόχους. Άλλωστε το χρήμα πάντα χώριζε τους ανθρώπους. Άλλους τους έκανε πλούσιους και άλλους φτωχούς, λίγους φίλους και πολλούς θανάσιμους εχθρούς. Αλλά κυρίως, κτυπούσε τον ίδιο το συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, καταντώντας τον άπληστο και σκληρό, άγριο και δολοφόνο, απατεώνα και ληστή, αφού τον κυρίευε η φιλοχρηματία, η τσιγκουνιά και η γαστριμαργία. Πάθη μιας ατέλειωτης ασθένειας που καταστρέφει τον ίδιο, την οικογένειά του και τελικά την ίδια την (μίκρο και μάκρο) κοινωνία του.

            Σε ένα τέτοιο κείμενο, προερχόμενο από την περιοχή της Καππαδοκίας της Μικράς Ασίας και γραμμένο τον 4^ο μ.Χ. αιώνα από τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης, για πρώτη ίσως φορά βρίσκουμε μία κοινωνική διδασκαλία που στοχεύει στη δημιουργία μίας νέας κοινωνίας. Στο έργο αυτό ο Γρηγόριος Νύσσης, υποδεικνύει στους πλούσιους και εμπόρους συμπολίτες του ότι η λύση στο κοινωνικό πρόβλημα της ανισοκατανομής των υλικών αγαθών ανάμεσα στους ανθρώπους μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανακατανομής του πλούτου. Αυτό θα γίνει εφικτό με την εφαρμογή της αρετής της εγκράτειας, δηλαδή με το να μάθει ο άνθρωπος να αρκείται και να ζει μόνο με τα απαραίτητα που του εξασφαλίζουν το ζειν, ενώ τα υπόλοιπα που του περισσεύουν να τα μοιράζει σ’ αυτούς που έχουν ανάγκη μέσω της ελεημοσύνης, η οποία με τον τρόπο αυτό κατέχει τη θέση κοινωνικού λειτουργήματος, εφόσον συμβάλλει στην καλλιέργεια της αλληλεγγύης και της ισότητας. Μέσω αυτής της προσωπικής επαφής με τους δυστυχισμένους και ταλαιπωρημένους συνανθρώπους: το γείτονα, το φίλο, ακόμη και το ξένο και τον εχθρό, ο άνθρωπος, σύμφωνα με το Γρηγόριο Νύσσης, αποκτά τη χαρά και τη γαλήνη, αφού δίνοντας από το περισσόν ή ακόμη καλύτερα και από το υστέρημά του θεραπεύονται δύο πάθη που μαστίζουν την κοινωνία, την αχορταγία αυτού που κατέχει τα υλικά αγαθά και την πείνα εκείνου που υποφέρει από την πείνα[5].

            Επομένως, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε όλοι στις μέρες μας, είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να αναζητήσει άλλους δρόμους και κατευθύνσεις που θα τον οδηγήσουν στην αλλαγή πλεύσης από τις επιταγές της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας και οικονομίας. Ένας τέτοιος δρόμος, όπως είδαμε και πιο πάνω, μπορεί να είναι η ανάπτυξη της προσωπικής κουλτούρας του καθενός, μέσω της (συμ)μετοχής στην ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Μέσω αυτής της επαφής θα μπορέσει ο άνθρωπος, επιχειρηματίας ή μη, να αναπτύξει δεξιότητες ανεξαρτησίας από το παγκόσμιο κατεστημένο και να σταθεί αξιοπρεπώς στη νέα κοινωνία που σιγά σιγά θα αναδυθεί.

Η επαφή αυτή θα τον γεμίσει με εφόδια, τα οποία θα χρησιμοποιήσει στις εμπορικές συναλλαγές και στις διαπροσωπικές επαφές του. Δεν υπάρχει ένας μονόδρομος ή μια συγκεκριμένη κατεύθυνση που θα πρέπει να κινηθεί ο άνθρωπος σ’ αυτό το δρόμο, παρά μόνο  η ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός. Αυτό θα τον κάνει ικανό να μπορεί να χρησιμοποιήσει την ελευθερία και το αυτεξούσιό του για να αλλάξει τον κόσμο γύρω του. Η μαζικοποίηση και η αβουλία στο χώρο της Εκκλησίας αποτελούν παραχάραξη του ρόλου της και του μηνύματος που αυτή μεταφέρει για τον κόσμο. Στην Εκκλησία μόνο ελεύθεροι, τολμηροί και περήφανοι άνθρωποι μπορούν να κατακτήσουν την ουσία των πραγμάτων. Τέτοιοι ήταν οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες, οι Ασκητές και οι Άγιοι της Εκκλησίας. Τέτοιοι καλούμαστε από τις παρούσες καταστάσεις να είμαστε και εμείς σήμερα.

Γεώργιου Κουννούσιη

Θεολόγου – ΜΑ Κοινωνιολογίας

Υπ. Διδακτωρ Α.Π.Θ.

Ο Γεώργιος Κουννούσιης σπούδασε Θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνιολογία. Είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Κοινωνιολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Εργάζεται ως Διευθυντής του Ιδρύματος «Κεντρική Υπηρεσία Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ταμασού» (Κ.Υ.Κ.Α.Τ.) και Υπεύθυνος των Κοινωνικών Προγραμμάτων της Ιεράς Μητροπόλεως Ταμασού και Ορεινής.

---

[1]«Παράνοια για το iPhone», Εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου 2012, σελ. 19.

[2] Κατά Λουκάν 10,42.

[3] Χάρης και Πάνος Κατσιμίχα, «Για ένα κομμάτι ψωμί», στο: Ζεστά Ποτά (1985).

[4] Κατά Ιωάννη 1, 14.

[5] Γρηγορίου Νύσσης, Περί Φιλοπτωχίας και Ευποιΐας Λόγος Α΄, PG 46, 453A-469C.