2012: Το τέλος του κόσμου;

Από πολύ νωρίς, τόσο η δημιουργία του κόσμου, όσο και το επικείμενο τέλος του, περιβλήθηκαν στο παγκόσμιο πολιτιστικό στερέωμα από μυθολογικές παραδόσεις και διδασκαλίες. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ο μύθος, ως λειτουργία της σκέψης και της ζωής, δίνει το συνεκτικό νήμα, ενώνει τα θραύσματα σε ποικίλους συνδυασμούς και τελικά καλεί τον άνθρωπο να δει και να θαυμάσει μια εικόνα που μπορεί να τον συγκινήσει και να του ανοίξει τη ψυχή και τα μάτια, για να νιώσει, όσο είναι μπορετό, τι είναι αυτό που βλέπει και ζει. 

Δεν θα ήταν έκπληξη, επομένως, αν και το τέλος του κόσμου δεν περιβαλλόταν από διάφορους μύθους, τόσο στην αρχαιότητα, όσο και στις μέρες μας. Όλες οι θεωρίες που κυκλοφορούν για  το ‘’τέλος του κόσμου’’ κατά το 2012, αναφέρονται σε φυσικές καταστροφές που συνδέονται, είτε με κλιματικές αλλαγές, είτε με πτώση κάποιου κομήτη ή πλανήτη. Κανένας και πουθενά δεν υποστηρίζει την καταστροφή της Γης ή το τέλος του ανθρώπου και του πολιτισμού του. Το μόνο σίγουρο από πλευράς επιστήμης είναι ότι η Γη είναι, τουλάχιστον, δύο δισεκατομμυρίων χρόνων και ότι ο Ήλιος θα εκραγεί σε πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, οπόταν και θα έχουμε και το τέλος του ηλιακού μας πλανητικού συστήματος. Μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για τέλος του κόσμου!

Στις μέρες μας γίνεται πολύς λόγος για τον αρχαίο πολιτισμό των Μάγια, που έζησε στην κεντρική Αμερική. Οι αρχαιολόγοι, όταν ανακάλυψαν το ημερολόγιό τους, και μετά την αποκρυπτογράφηση που έκαναν σ’ αυτό, είδαν ότι σταματάει στην ημερομηνία 21/12/2012. Αυτή η ερμηνεία, όμως, προέρχεται από τις παρατηρήσεις των αρχαιολόγων. Οι ίδιοι οι Μάγια, ποτέ δεν μίλησαν για το τέλος του κόσμου. Αν προέβλεπαν τέτοια πράγματα, τότε εύκολα θα ‘’έβλεπαν’’ και τη δική τους καταστροφή, η οποία ήταν σχεδόν ολοκληρωτική και συνέβηκε από τις ορδές των Ισπανών κατακτητών μετά την ‘’ανακάλυψη’’ της Αμερικής το 1453 μ.Χ.! Οι Μάγια, υπήρξαν δεινοί αστρολόγοι. Επεσήμαναν με τις παρατηρήσεις τους ότι ο πλανήτης μας με τον κατακόρυφο άξονά του δείχνει κάποιον αστερισμό. Κάθε 5.125 χρόνια κάνει ένα μεγάλο κύκλο και δείχνει κάποιον άλλο αστερισμό. Περίπου το 2012 κλείνει ένας μεγάλος αστρικός κύκλος που συμπίπτει με τη μετάπτωση των ισημεριών και των αστερισμών. Τα φαινόμενα αυτά συνδέονται με τη μετατόπιση του άξονα της Γης, που πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση των πόλων της και την αλλαγή του κλίματος σε διάφορες περιοχές του πλανήτη μας.

Ας δούμε, όμως, πώς βλέπει τα πράγματα η Ορθόδοξη Θεολογία για το ‘’τέλος του κόσμου’’ και τι απαντήσεις μπορεί να δώσει στα κρίσιμα αυτά ερωτήματα. Ο κόσμος, σύμφωνα με το βιβλίο της Γενέσεως, δημιουργήθηκε από τον άκτιστο Τριαδικό Θεό με την εκφορά της θείας του ενέργειας. Μαζί με τον κόσμο δημιουργήθηκε και ο χρόνος. Άλλωστε ο χρόνος είναι και το πρώτο δημιούργημά του! Ο Θεός ως δημιουργός, ήταν, είναι και θα παραμένει εκτός χρονικών πλαισίων γιατί, όπως πολύ σωστά επεσήμανε ήδη από τον 4^ο μ.Χ. αιώνα ο Μ. Βασίλειος (και πολύ πριν τον Alfrend Aistain), ο χρόνος είναι «τό συμπαρεκτεινόμενον τῇ συστάσει τοῦ κόσμου διάστημα» (Κατ’ Εὐνομίου PG 29, 560B). Επομένως, ο χρόνος είναι αδιανόητος έξω από τη φυσική πραγματικότητα. Δεν υπάρχει κανένα σχέδιο, έστω και σε θεωρητικό επίπεδο, βάση του οποίου θα μπορούσε να εντοπίσει κανείς το χρόνο σε μια αυτόνομη διάσταση. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο, η δημιουργική ενέργεια του Θεού είναι άχρονη κατά την αρχή και τη δραστική της εκτέλεση. Η ίδια η πραγμάτωση του κόσμου σημαίνει αυτόματη φανέρωση του χρόνου. Συνεπώς, ο χρόνος είναι μια διάσταση όχι ανεξάρτητη αλλά ταυτόσημη και δεμένη με τα συστατικά του κοσμικού χώρου.

Επομένως, όσο υπάρχει ο χώρος θα υπάρχει και ο χρόνος. Άρα κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για το τέλος του χρόνου, άρα και του κόσμου, πλην του ίδιου του Θεού, ο οποίος είναι εκτός τόπου και χρόνου ως ‘’πανταχού παρών και τα πάντα πληρών’’. Εκείνο, όμως, που έχει κεντρική σημασία για τον κτιστό κόσμο, είναι η εισβολή της Θείας Ζωής και Βασιλείας μέσα στον κόσμο και εντός χρόνου, για την επιτέλεση του μυστηρίου της σωτηρίας του ανθρώπου, μέσα από την Ενανθρώπηση, τα Πάθη και την Ανάσταση του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας, του Υιού και Λόγου του Θεού, του Ιησού Χριστού. Με τον τρόπο αυτό, αιωνιότητα και χρόνος σμίγουν στις θείες ενέργειες και το δημιούργημα καταξιώνεται: ο άνθρωπος πια, χωρίς να αποβάλει τις οριακές ιδιότητες της κτιστότητας, μπορεί κατά χάρη να γίνει πολίτης της Βασιλείας για την οποία πλάστηκε.

Με τον τρόπο αυτό τα έσχατα καθορίζουν την αρχή, και όχι το αντίστροφο. Αυτό συνοψίζεται στο βιβλίο της Αποκαλύψεως, στην περίφημη φράση «ἐγώ εἰμι τό Α καί τό Ω, ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος… ἡ ἀρχή καί τό τέλος» (Αποκ. 1,8˙21,6). Η μέλλουσα Ανάσταση, κατανοήθηκε από τους Πατέρες της Εκκλησίας, μάλλον σαν μια νέα δημιουργική ενέργεια του Θεού, σαν μια ολική και ολοκληρωτική ‘’ανακαίνιση’’ ολόκληρης της δημιουργίας. «Ἰδού, ποιῶ τά πάντα καινά» (Αποκ. 21,5). Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, περιγράφει την τελική αυτή μεταμόρφωση της ανθρώπινης ζωής και ολόκληρου του κόσμου, ως ένα τελικό εσχατολογικό σεισμό (Λόγος Θεολογικός 5, 25)! Επομένως, όποιος βιώνει τη μυστική δύναμη της Ανάστασης θα καταλάβει τον τελικό σκοπό του Θεού στη δημιουργία Του και στη βιβλική Αποκάλυψη.

Όταν οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλούν για την Ανάσταση, αναφέρονται πάντοτε στην αποκατάσταση της ζωής ως κοινωνίας. Μιλούν για τη θεραπεία της σχέσεως μεταξύ του ανθρώπου και του Θεού, που θα έχει ως αποτέλεσμα τη μεταμόρφωση του κόσμου σε Βασιλεία του Θεού, στη νέα Ιερουσαλήμ (Αποκ. 21,10). Η απολύτρωση της σχέσεως αυτής, γίνεται πραγματικότητα με τη Σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού. Στο ευαγγελικό «ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο» (Ιω. 1,14), βρίσκεται η ύψιστη χαρά της χριστιανικής πίστεως, βρίσκεται το πλήρωμα της Αποκαλύψεως. Έτσι, το ξεπέρασμα του θανάτου, μέσω του χαρμόσυνου αναστάσιμου μηνύματος και της αληθινής ομολογίας του, γίνεται η βάση για την μεταμόρφωση των κάθε λογής σχέσεων, τόσο σε κάθετο επίπεδο, όσο και σε οριζόντιο.

Για τη Βίβλο, επομένως, η ιστορία είναι μια από τις μεγάλες ευλογίες του Θεού. Είναι αποτέλεσμα της δημιουργίας και δίνει νόημα στη ζωή και στο δράμα του ανθρώπου. Η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη ενθάρρυναν την ιδέα της προόδου και έδωσαν ώθηση στη δημιουργικότητα του ανθρώπου στην ιστορία, αλλά δεν σταμάτησαν κι ούτε μπορούν να σταματήσουν εκεί. Δίχως την εσχατολογία, η ιστορία θα ήταν απλώς μια διαδοχή γεγονότων, που δεν θα είχαν ούτε νόημα ούτε κατάληξη. Η Σάρκωση του Χριστού στην ιστορία είναι μια επιβεβαίωσή της. Ωστόσο, η εσχατολογική πραγματικότητα της Ανάστασης μας ελευθερώνει και από τα δεσμά ενός ιστορικού παρελθόντος. Εσχατολογία στην καθημερινή μας ζωή σημαίνει πίστη στην Ανάσταση, πίστη στην αιωνιότητα της ζωής, πίστη στο Χριστό, τον Ελθόντα και Ερχόμενον. Στη γλώσσα του Ευαγγελίου, αιώνια ζωή σημαίνει την εν Χριστώ ανακεφαλαίωση των πάντων, μία ζωή για όλους, τη σύνοψη όλης της Δημιουργίας και της Ιστορίας, όλης της θείας Οικονομίας. Το Άγιο Πνεύμα, ερχόμενο στην Εκκλησία και εισερχόμενο στην καθημερινή μας ζωή, μας χαρίζει αυτή την εσχατολογική αίσθηση και γεύση. Εσχατολογία σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν βρίσκεται ούτε στη φυλακή του κυκλικού χρόνου, όπως ήθελαν οι αρχαίοι Έλληνες, ούτε στην εξέλιξη των γεγονότων στην ιστορία, όπως θέλουν οι εξελικτικοί επιστήμονες, επειδή ο Χριστός ήρθε πέρα από το χρόνο, ήρθε από το Έσχατον, για να σπάσει τις αλυσίδες του χρόνου και της ιστορίας. Το Άγιο Πνεύμα κρατά συνεχώς για μας ανοιχτή την πόρτα στο μέλλοντα κόσμο, στον Παράδεισο, στη Βασιλεία του Θεού.

Η δημιουργία του κόσμου μας καλεί, επομένως, να προσχωρήσουμε στην κοινωνία με τον Τριαδικό Θεό. Η ιστορία είναι μια κίνηση, ένα ταξίδι προς αυτό το τέλος, προς τα έσχατα. Μέσα στην Εκκλησία η τραγωδία του Σταυρού μεταβλήθηκε σε Ανάσταση. Η Ανάσταση δεν καταργεί την πραγματικότητα του Σταυρού, αλλά και δεν απολυτοποιεί τη Σταύρωση. Γιατί η Σταύρωση δεν είναι το τέλος, αλλά η πύλη προς την Ανάσταση. Επομένως, η εσχατολογική προοπτική είναι ένα συνεχές φως στη ζωή μας. Τελικά, μόνο ένα πράγμα χρειάζεται (Λουκ. 10,42) για να βιώσει κάποιος το Χριστό και αυτό είναι να Τον ακολουθήσει, όπως τον ακολούθησαν οι μάρτυρες στο βιβλίο της Αποκαλύψεως (Αποκ. 14,4). Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Χριστιανοί μένουμε απόμακροι και απαθείς απέναντι στην ιστορία. Δεν σημαίνει νωθρότητα, σημαίνει προσδοκία (Ρωμ. 8,19). Μια προσδοκία συνεχούς σταυροφορίας. Ο Χριστιανός οφείλει να είναι πνεύμα ανήσυχο, πνεύμα επαναστατικό, άνθρωπος που συνεχώς ζει με ρίσκο, παρορμητικά. Ποτέ οι Χριστιανοί δεν μπορούν να μένουν άπραγοι περιμένοντας το τέλος της ιστορίας.

Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Απ. Παύλου προς τους Θεσσαλονικείς όταν αυτοί παράτησαν τις δουλειές τους και ανέμεναν την έλευση των εσχάτων: «Αδελφοί, σχετικά με την παρουσία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και με τη σύναξή μας κοντά του, σας παρακαλούμε: μην αφήνετε να σας σαλεύουν τόσο γρήγορα το μυαλό, ούτε να σας αναστατώνουν όσοι ισχυρίζονται ότι τάχα φτάνει όπου να’ ναι η ημέρα του Κυρίου. Μην τους πιστεύεται όταν επικαλούνται είτε αποκάλυψη του Πνεύματος είτε λόγια ή επιστολή που προέρχονται δήθεν από μας. Κανείς μη σας εξαπατήσει με κανέναν τρόπο. Γιατί δεν θα έρθει η ημέρα εκείνη αν πρώτα δε γίνει η αποστασία και δε φανερωθεί ο άνθρωπος της αμαρτίας, αυτός που είναι προορισμένος για την απώλεια» (Β΄ Θεσ. 2, 1-3).

Τελικά για τους Χριστιανούς, τα έσχατα είναι βίωμα ζωής εντός του κόσμου και της ιστορίας. Δεν είναι η αναμονή του ‘’τέλους’’, αλλά η καθημερινή προσμονή της Δευτέρας Παρουσίας του Χριστού υπό το φως της Αναστάσεως. Κανείς και ποτέ δεν μπορεί να ‘’προβλέψει’’ το ‘’τέλος’’, παρά μόνο ο άκτιστος και άχρονος Τριαδικός Θεός. Επομένως, σύμφωνα και με την Πατερική παράδοση της Εκκλησίας, δεν πρέπει να περιμένουμε έντρομοι το τέλος του κόσμου, αλλά να προσδοκούμε "ἐπ’ ἐλπίδι’’ τη μεταμόρφωσή του! 

Γεώργιος Κουννούσιη

Θεολόγος – ΜΑ Κοινωνιολογίας

Υπ. Διδακτωρ Α.Π.Θ.